Câu chuyện viết về Pun coffee được mọi người hay nói đó là “Bức thư tình thứ 2” của cà phê Khe Sanh Quảng Trị. Bởi trước khi Pun coffee ra đời, chúng tôi đã thất bại thua cuộc cũng vì cà phê, sau 2 năm nhà máy cà phê lớn nhất thủ phủ cà phê Hướng Phùng, sự nghiệp chắt góp hơn 20 năm kinh doanh cà phê của ba tôi ra đi, ba tôi – một người đàn ông đã tiên phong khai phá đưa cà phê vào phát triển nơi đây trở nên trầm mặc và trốn tránh cuộc sống bằng cách đi thật sâu vào rừng, bỏ lại mọi thứ…Sự thất bại của ba tôi kéo kéo theo những người con cùng làm cà phê với ông trở nên chơi vơi không biết bám víu vào đâu, cuộc sống bình yên của chúng tôi xáo trộn, vụn vỡ…tôi về, cùng chồng ngồi lại, viết tất cả mọi thứ trên giấy “vì sao chúng ta thất bại?” “vì sao chúng ta là người làm ra hạt cà phê lại không sống một cách an nhằng bằng cà phê?”….rồi cả hai vợ chồng nhận ra chúng ta phải là người quyết định thị trường bằng chính sản phẩm cà phê chất lượng cao, nói là làm và Pun coffee ra đời tháng 9/ 2019 với duy nhất là niềm tin và vốn điều lệ chỉ là con số nằm trên giấy phép đăng ký kinh doanh.
Có lẽ trong thời gian làm cà phê cùng gia đình, sự lễ phép và nhiệt tâm của Phong đối với bà con đồng bào Vân Kiều nên mùa vụ đầu tiên được bà con giúp đỡ nhiệt tình, với suy nghĩ chúng ta thực sự phát triển vững bền khi mà người nông dân cùng làm với chúng ta vững bền, Pun coffee ra trang trại cùng bà con, hướng dẫn làm cành chồi, cắt lá, làm cỏ bón phân với lời cam kết mua cao gấp đôi so với giá thị trường…Và bà con đã làm cực kì tốt, với những bao cà đỏ mọng sạch sẽ tinh tươm mỗi đêm trở về đồi Pun cùng với sự háo hức và lấp lánh nụ cười mang sắc màu Trường Sơn.
Đưa ra tầm nhìn rất lớn, tầm nhìn ai nghe cũng cười chế nhạo “Pun coffee – cà phê đặc sản Việt Nam, cà phê đặc sản thế giới” nhưng cười đó là chuyện của thiên hạ và làm là chuyện của Pun. Tầm nhìn lớn lao vĩ đại kiểu nào cũng phải gắng liền với sứ mệnh phát triển, và ngay từ đầu Pun coffee xác định mình phải cùng bà con nâng cao sinh kế, sinh kế vững bền thì mình mới giàu mạnh được. Sứ mệnh nâng cao sinh kế bà con đồng bào Vân Kiều từ cây cà phê arabica được Pun lặp đi lặp lại nhiều lần, để nhớ, để làm, để phát triển.
Nhưng mọi thứ không như chúng ta mong đợi, cái sự cóp nhặt vay nợ quyết tâm làm cà phê chất lượng cao niên vụ 2019-2020 lại bị bốp chát ngay và lun bởi đại dịch Vũ Hán . Niềm tin vốn dĩ đang mạnh mẽ đó như muốn vụt tắt, nhưng chẳng lẽ mình thua cuộc…rồi những người đồng bào đang làm cùng mình giờ sẽ ra sao, liệu họ có tin vào mình không nếu mình bỏ cuộc, cơ hội nào cho mình đây khi các khách hàng đối tác thông báo tạm ngưng vận hành. Nhưng xác định hành trình là chất lượng phải tập trung vào chất lượng, Pun lên list các nhà rang liên hệ và gửi mẫu, các nhà rang xay sau khi test mẫu cà Pun coffee, họ đã đồng ý nhập hàng, tuy không bán hàng được một gói nhưng xé nhỏ ra và bán được hàng thu vốn là điều đáng mừng. Nhưng việc làm cho công nhân trong xưởng Pun lại bấp bênh quá, không ổn định, hôm nay làm mai nghĩ, ai sẽ gắn bó với mình đây.
Một mặt triển khai trồng dần cà phê mới trên đồi Pun, một mặt Pun tìm kiếm những gì có thể phát triển được tại nơi này. Và rồi Pun phát hiện nơi đây có rất nhiều bồ hòn, nói ra thì mắc cười, đang làm cà phê nhưng nhảy sang bồ hòn ai mà chấp nhận chứ. Nhưng phải có thu nhập, phải để bà con có công ăn việc làm, phải có tài chính vận hành Pun coffee. Thế là bồ hòn Quảng Trị ra đời, lan tỏa được lối sống xanh an lành, bồ hòn Quảng Trị với câu chuyện góp phần bảo vệ môi trường, với sự lành tính thân thiện, món quà thiên nhiên được chị em nhiệt tình ủng hộ, giải quyết được một loạt vấn đề khó khăn nan giải, tụi nhỏ nghỉ hè cùng các bà các bà các mẹ cao tuổi tham gia sơ chế bồ hòn, xưởng Pun lại rộn ràng tiếng cười, bồ hòn Quảng Trị đi xa, cho đến nay khi Bồ hòn Quảng Trị được Pun chuyển giao cho HTX Dược liệu Trường Sơn nhưng cứ nói bồ hòn Quảng Trị người ta nghĩ cô gái bỏ phố về rừng đang sống trên đồi Pun cà phê…cứ như vậy một năm Pun coffee vượt dịch an toàn nhờ linh hoạt mở rộng kinh doanh ngoài ngành, khai thác sản vật bản địa đang có.
Dòng tài chính ổn định để tiếp tục hành trình cà phê, và sự nghiệp cà phê phải được viết và viết một cách vẻ vang chứ không thể chậm như thế, Pun đem cái khát khao cái “tham vọng” cà phê Khe Sanh gửi vào vũ trụ với những chia sẻ, những câu chuyện được viết ra, để rồi mọi thứ thành tâm sẽ đón nhận thành tâm, mùa cà phê niên vụ 2020-2021, Pun coffee mời được chuyên gia về đào tạo chế biến cà phê chất lượng cao cho bà con làm cà phê nơi này. Lần đầu tiên người nông dân làm cà phê được tiếp xúc với chuyên gia, lần đầu tiên các khái niệm cà phê đặc sản được hiểu một cách rõ ràng không mơ hồ, hành trình của Pun lại có thêm 1 nấc thang động lực mới đi nhanh hơn. Thay vì đặt ra mục tiêu 2022-2023 đưa cà phê Khe Sanh Quảng Trị thi cà phê đặc sản, thì niên vụ 2021-2022 Pun coffee làm cà phê đặc sản luôn, có làm mới biết mình sai và có sai thì mới biết sửa, và tầm nhìn 2025 Pun coffee phải được chứng nhận cà phê đặc sản thế giới cũng không phải là dài. Và mùa cà phê 2021 ấy, nỗ lực cố gắng không ngừng nghĩ, từ những con đồng bào chân chất đó đã cùng Pun gói gắm yêu thương, gói gắm tâm huyết phục hồi vùng cà phê có bề dày gần 100 năm qua bằng những giọt mồ hôi, bằng tất cả nỗ lực để rồi 30.4.2021 Pun coffee được xứng danh lên ngôi vị cao nhất cà phê đặc sản Việt Nam. Cà phê Khe Sanh lại được viết sang một trang mới, và niềm vui nhất khi chúng tôi còn hân hoan chiến thắng thì tại thung lũng Hướng Phùng bà con ngỡ ngàng, rồi họ động viên nhau chăm thật tốt cà phê để đạt năng suất, đạt chất lượng để tụi nó còn chế biến để thi thố. Bà con đã chủ động thay vì bỏ bê như trước đây.
Hai năm vỡ òa những cảm xúc, những giọt nước mắt đã rơi, những giọt nước mắt của bà con nông cà, những giọt nước mắt của những con người gắn bó nửa cuộc đời với cây cà phê; sống vì hạt cà phê. Ba tôi đã mỉm cười khi thấy hạt cà phê tỏa hương sau ngần ấy năm im lặng.
Và dòng đời thì cũng không hề yên ả, chiến thắng cà phê Khe Sanh được công bố cũng là lần dịch thứ 4 bùng phát, dịch này mạnh mẽ cuốn phăng nhiều thứ, Sài Gòn Hà Nội Đà Nẵng vỡ trận…cuộc sống đô thị đèn màu lấp lánh kia bỗng trở nên ngột ngạt, sự sống mới là điều quan tâm còn lại từ từ hẳn tính. Quán xá đóng cửa, cà phê chiến thắng từ Trường Sơn nằm yên ở Trường Sơn, chẳng thể bung tỏa nhảy múa gieo hương rải vị… Những người anh em trong nhóm cà phê hôm nào còn háo hức với chiến thắng, nay trong ánh nhìn ái ngại, chính bản thân Pun cũng tự thấy sao hành trình cà phê cũng lắm chông gai, thành công đến rồi mà chạm tay vào xa quá, tự mình đóng cửa bảo mình, không có gì là không thể, sức nặng của chiếc cúp đòi người giương cup phải bản lĩnh. Rà soát danh sách khách hàng, gửi tin nhắn cho từng nhà rang, mang cái sự hân hoan của chiến thắng, mang cái sự trỗi dậy khác lạ để bán hàng, để giới thiệu sản phẩm, các đơn hàng dần được bán ra, nhưng rồi sự chê bai thảm hại cũng đến, cái vùng cà vô danh lại trở thành vô địch như một cú hack cho các vùng cà phê nổi tiếng khác. Người ta không chấp nhận, và từng hạt cà phê được xâu xé mổ sẽ bóc tách tìm ra nhược điểm. Mà cái nhược điểm đó đúng thôi, 10 năm cà phê bỏ bê không chăm sóc, các vườn cà phê dần thay thế bởi các loại cây khác, ai còn tin về cà phê…nên cái hạt cà phê Khe Sanh vô địch ấy cũng tội lắm, cơ vật lý size kích cỡ nhỏ bé, ốm yếu gầy gò, khô đét như con người miền Trung quanh năm cơ cực…lại mang sức mạnh lớn lao, hương thơm trái cây đặc trưng, vị ngọt hậu cũng cần có người thẩm thức…Thêm một lần nữa trăn trở vì sao, và rồi Pun đưa ra ý tưởng táo bạo lấy chuyên gia dẫn dắt thị trường, và phân khúc nhỏ xíu này thành công hơn cả sự mong đợi, sự định hướng của chuyên gia cũng như đánh giá ghi nhận nỗ lực của cà phê Khe Sanh Quảng Trị được khách hàng dần chấp nhận, họ hoan hỉ hơn, khích lệ động viên cà phê Quảng Trị cố lên khẳng định chính mình cũng như những yêu thương dành cho nông sản Việt. Cà phê arabica chỉ thực sự phù hợp với độ cao từ 1000m trở lên, cái độ cao đặc trưng kiêu hãnh 650 so với mực nước biển lại nằm giữa vùng miền Trung gió Lào nắng cháy ấy lại trở thành sự ấn tượng khó phai, những lời khen Pun cũng nhận nhiều hơn, niềm tin phơi phới….
Hai năm dịch, 2 năm tưởng thành Pun dần nhận ra rằng, cách thức tiêu dùng cũng bắt đầu thay đổi, con người hướng về môi trường, và nông nghiệp xanh nhiều hơn, con người dần nhận ra phải đối xử với thiên nhiên một cách công bằng và tri ân. Nông nghiệp cà phê bền vững thì cái tầm nhìn lớn lao ban đầu mới thực hiện được, Pun đẩy mạnh vào xây dựng và phục hồi vùng nguyên liệu của mình. Phải có nguyên liệu ổn định chất lượng thì mới đáp ứng được khâu sản xuất. Vùng nguyên liệu phát triển vững bền và chất lượng mới chính là cơ sở để Pun thực hiện tầm nhìn mình đề ra.
Pun triển khai sản xuất phân bón vi sinh từ vỏ cà phê và rác thải sinh học bản địa, những đống vỏ cà phê được thải ra môi trường gây ô nhiễm khắp vùng được Pun thu mua, các xe vỏ chuối được nhà máy chuối sấy bán rẻ cho dân chăn nuôi cũng được Pun cũng mua lại, sản xuất phân bón vi sinh. Phân vi sinh này dùng để bón chăm sóc cây cà phê thay thế phân hóa học. Phân bón vi sinh từ vỏ cà phê không phải là khái niệm xa lạ, cũng chẳng là đột phá gì vì thực tế ở các tỉnh Đaklak, Lâm Đồng đều làm, còn tại Hướng Phùng chỉ có mỗi Pun coffee thực hiện, nếu trước đây bà con chờ bả cà phê hoai mục thì nay Pun tiến hành xử lý cùng chế phẩm sinh học, nhằm gia tăng giá trị dinh dưỡng cho đất. Giúp đất phục hồi, tăng độ mùn và kết cấu đất bền hơn, điều này góp phần chống sạt lở xói mòn (tình trạng diễn ra khá phổ biến trong mấy năm gần đây). Nhưng như Pun cũng hay chia sẽ có làm mới biết mình sai, có sai mới biết để sửa, bà con làm cà phê tại Hướng Phùng này, bao năm qua chưa bao giờ quen với khái niệm tưới nước cho cây cà phê sau khi bón phân, chỉ trông đợi vào trời mưa, phân vi sinh dù có tốt bao nhiêu nữa vẫn không thể nào phân hủy nhanh sau khi bón phân mà trời cứ nắng chang chang….điều này làm cho hệ sinh vật trong phân sẽ chết đi khi nhiệt độ quá cao, vậy là ý tưởng phân vi sinh được chuyển thành nước lại thực hiện…nghe mơ hồ nhưng lại thuyết phục, và Pun cũng tự mày mò làm, những bao phân bón vi sinh được đem thả trong nước sục khí oxy nuôi vi sinh và rồi tưới thẳng ra vườn cà phê, cà phê vươn trỗi dậy rõ rệt, tuy nhiên áp dụng nhiều nhất vẫn là các anh chị chăm sóc chanh leo, bởi thành công Pun chỉ hẹn sau mùa này bà con đưa vào ứng dụng vì với bà con đã qua mùa bón phân cho cây cà phê, nhưng ngược lại nhận được lời cảm ơn từ bà con trồng chanh leo cũng là một thành tích mà Pun tự khen mình.
Trong sản xuất nông nghiệp, tác nhân sâu bệnh, nấm và gỉ sét là chuyện không tránh khỏi nên thuốc bảo vệ thực vật hầu như hiện hữu và thân thuộc với nhà nông, đã chọn con đường nông nghiệp bền vững thì việc loại bỏ hóa chất là đương nhiên, nếu “cuộc cách mạng một cọng rơm” hướng tới nông nghiệp thuần tự nhiên tự sinh tự diệt, thì cà phê chè arabica lại không thể áp dụng như vậy được mà cần phải linh hoạt, sau những lần mày mò cùng được sự giúp đỡ của các bạn sinh viên công nghệ hóa sinh ĐH Khoa học Huế, Pun coffee làm ra chế phẩm bảo vệ sinh học từ bồ hòn, cây thuốc cá và lá xoan đào, đang chờ những đánh giá, tuy nhiên xét về bản chất tự nhiên thân thiện nên Pun cũng đưa vào phun bảo vệ cây cà phê trong thời gian vừa qua, đánh giá cảm quan tỷ lệ nấm hồng, nấm trắng trên cây cà phê giảm rõ rệt. Một xu hướng mới với những sinh vật bản địa sẽ được ứng dụng, Trung tâm ứng dụng KHCN của tỉnh Quảng Trị cũng đang hoàn tất những nghiên cứu sâu thêm để đưa vào phổ biến trên diện rộng về ứng dụng chế phẩm sinh học này trong việc bảo vệ thực vật trước sự tấn công sâu bệnh trên cây cà phê và chanh leo địa bàn Hướng Phùng.
Chú trọng vào vùng nguyên liệu lấy người nông dân gốc, và tự trao cho người nông dân sự cạnh tranh lẫn nhau trong việc tự nâng cao chất lượng cà phê quả tươi của mình, Pun coffee triển khai ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc blockchain, bà con tự ghi nhật ký chăm sóc cà phê, bón phân loại nào, sử dụng chế phẩm chăm sóc ra sao đều được minh bạch và cập nhật vào ứng dụng. Và từ đó, mỗi lô cà phê của các farm được ghi lại trong quá trình chế biến, để thấy sự vượt trội của các farm cần phát huy và nhược điểm cần khắc phục. Từ tem truy xuất này, khách hàng được trải nghiệm sản phẩm theo đúng nghĩa farm to cup, Pun coffee kể được câu chuyện hành trình cà phê của mình, gửi gắm những khát vọng Trường Sơn, văn hóa sắc màu Vân Kiều.
Trong suốt 2 năm dịch Covid, Pun vẫn duy trì 4 lao động nữ thay phiên nhau làm việc tại Pun coffee, đặc thù bà con đồng bào vùng cao là không kỷ luật bản thân Pun cũng đã từng cố gắng thay đổi nhưng không được nên chúng tôi phải linh hoạt thay đổi để chị em luôn phiên có công việc làm tại xưởng Pun cũng như làm được việc nương rẫy gia đình. Pun coffee chú trọng vào sử dụng lao động nữ giới, tạo công ăn việc làm cho chị em vì đặc trưng phụ nữ Vân Kiều là sau khi kết hôn họ hầu như làm việc nhà không tham gia làm bên ngoài, động viên chị em thay phiên nhau đi làm tại xưởng Pun cũng là một nổ lực mà chính quyền địa phương đánh giá cao dành cho Pun. Ngoài ra Pun đang thiết lập nhóm chị em phụ nữ Xary để hỗ trợ chị em nguồn vốn chăn nuôi chủ động thu nhập ngoài việc làm nương rẫy. Mùa lúa cuối năm 2021 này Pun coffee triển khai chị em trong nhóm Xary phát triển thêm lúa nếp than một sản phẩm nông sản đặc trưng của bà con Vân Kiều, thay vì làm lúa mùa 1 vụ sẽ tăng cường lên 2 vụ và Pun coffee sẽ thâu mua toàn bộ cũng như hỗ trợ ban đầu phân bón và giống.
Sứ mệnh nâng cao sinh kế đồng bào Vân Kiều rõ ràng hơn, các kế hoạch nhỏ được triển khai và thực hiện, tầm nhìn phát triển của Pun ngày càng rộng mở hơn khi không còn những mùa cà phê phải ngược xuôi động viên bà con làm cà phê sạch nữa, mà từ những bước đầu thành công của Pun bà con đã tự đổi thay tự phát triển và tìm đến Pun.Vượt qua 4 lần dịch thành công với 2 năm kể từ ngày thành lập, Pun coffee nhận ra rằng có lẻ “Chỉ sau khi cái cây cuối cùng bị đốn xuống, dòng sông cuối cùng bị nhiễm độc và con cá cuối cùng bị đánh bắt, thì chúng ta mới biết được rằng chúng ta không thể ăn được tiền” (di ngôn của Người da đỏ Cree trong bức thư thủ lĩnh người da đỏ gửi tổng thống Mỹ Franklin Pierce) thì nông nghiệp xanh bền vững là sự tất yếu của loài người, chúng ta đã chạy theo số lượng thay vì chất lượng, chúng ta đã can thiệp quá sâu vào tự nhiên mà không hề trả lại thiên nhiên lời cám ơn nào. Khi những dãy TaPang (xã Hướng Sơn – Hướng Hóa – Quảng Trị) ầm ầm những tiếng nổ, khi những sạt lở để rồi 22 chiến sĩ tử vong Sư đoàn 337, những mất mát Rào Trăng thì tôn trọng tự nhiên mới giúp chúng ta mới an toàn trong vũ trụ bao la này. Sự tôn trọng bắt đầu bằng việc thay vì phá rừng để khai khẩn đất hoang trồng mới thì chúng ta nuôi dưỡng lại đất bằng phân bón vi sinh tự nhiên để gia tăng độ mùn dinh dưỡng cho đất, kết cấu đất mạnh vững thì sạt lở mới không xảy ra ngăn chặn những nguy hiểm tính mạng và thiệt hại vườn rẫy.Thay vì tận diệt côn trùng nấm bệnh bằng hóa chất chúng ta ngăn chặn và xua đuổi bằng chế phẩm tự nhiên, chúng ta những con người sống trên kho thuốc đông dược lớn nhất nhì thế giới, mọi thứ đều được cân bằng thì mới là nông nghiệp xanh bền vững.
Bất kì doanh nghiệp nào tham gia lĩnh vực nông nghiệp, muốn phát triển bền vững thì phải lấy dân làm gốc, nông dân chính là cốt lõi, người dân tin tưởng vào doanh nghiệp thì không một ai can thiệp được, họ sẽ đồng hành cùng phát triển với doanh nghiệp. Thay vì xem họ là nông dân mình thích mình mua chế biến không mua người khác thì hãy xem họ là đối tác cùng phát triển song hành, cùng họ nâng cao sinh kế cho họ & cho mình.
Kiến thức là nền tảng của mọi sự phát triển, muốn phát triển mạnh vững bền kiến thức càng giàu và phong phú, mỗi một doanh nghiệp như một con người, sẽ có từng giai đoạn khác nhau có lúc thăng có lúc trầm. Nhưng những người có kiến thức lại đi một hướng khác hơn chắc chắn hơn.
Sự thành công của mỗi doanh nghiệp ngoài chỉ số bán hàng, doanh thu lợi nhuận thì sự tác động xã hội là điều đánh giá thành công đáng kể nhất, có nhiều cách tác động xã hội khác nhau, nhưng mỗi doanh nghiệp phải cố gắng để phụng sự xã hội bởi xã hội phát triển thì cơ hội mở rộng mỗi doanh nghiệp nhiều hơn, và Pun coffee chọn cách nâng cao sinh kế bà con đồng bào Vân Kiều và hướng tới bình đẳng giới cho phụ nữ Vân Kiều là mục tiêu phụng sự của Pun.
Hành trình nối tiếp của của lòng biết ơn
Pun coffee là doanh nghiệp do nữ quản lý và điều hành, là người xê dịch đi được nhiều nơi, là người yêu gia đình tôi cũng như bao bà mẹ khác chúng tôi đều hy sinh và cố gắng để xây đắp cuộc sống tốt đẹp mỗi ngày, nhưng ốm đau bệnh tật bản thân mình lại là người đau đớn, may mắn tôi được chồng được gia đình yêu thương và thấu hiểu động viên chăm sóc chia sẻ, nhưng những người phụ nữ Vân Kiều đang làm việc cùng tôi họ không may mắn như vậy, họ đã an nhiên cái định mệnh lấy chồng sinh con và sống cuộc đời an phận thủ thường, ốm đau tìm thầy ma thầy cúng để rồi có người phải ra đi mãi mãi bởi không được chăm sóc y tế sức khỏe. Cuộc đời họ, cuộc đời của những người con gái Vân Kiều sau này cứ mãi như vậy nếu họ không thay đổi, có lẻ nước thấm lâu thì đất cũng nở, những e dè ban đầu chỉ là đi làm thuê và bán hàng cho Pun đã được cởi bỏ, khi họ được đón nhận sự quan tâm tôn trọng yêu thương tận lòng.
Hành trình của Pun còn dài, còn là sân chơi là thư viện cộng đồng cho những đứa trẻ nơi đây, còn là thay đổi cái phong tục trăng non chưa cưới thì trăng già có chồng sinh con cho an lòng cha mẹ…Pun là doanh nghiệp khác biệt có lẻ sự khác biệt này sinh ra từ lòng biết ơn, chúng tôi những người nhà Pun biết ơn núi rừng Trường Sơn bảo vệ Pun an nhiên giữa bão giông mưa lũ, chúng tôi biết ơn bà con đã nỗ lực cùng Pun làm ra hạt cà phê chất lượng cao, chúng tôi biết ơn vũ trụ mẹ cha sinh ra mình lành lặn đầy đặn, đủ đầy kiến thức nhiều cơ hội học hành, hành trình của mỗi doanh nghiệp cũng như mỗi đời người sẽ có những sắc màu khác nhau, Pun sinh ra từ thất bại của đấng sinh thành, và Pun đã không phải lặp lại những thất bại đó vì chúng đã trả màu rất sắc và cay nên hành trình của chúng tôi đong đầy hạnh phúc, và chúng tôi chọn sự tạ ơn vùng đất này như kim chỉ nam cho sứ mệnh của mình.
